آشنایی با شاخص SNIP (Source Normalized Impact per Paper)

در دنیای علم‌سنجی و ارزیابی منابع علمی، تنها تکیه بر ضریب تأثیر (Impact Factor) کافی نیست. چرا که شاخص‌هایی مانند ایمپکت فاکتور نمی‌توانند تفاوت‌های رشته‌ای در میزان استناددهی را به‌درستی بازتاب دهند. به همین دلیل، شاخص SNIP یا همان Source Normalized Impact per Paper به‌عنوان یک معیار دقیق‌تر و هنجار‌شده معرفی شد. این شاخص که توسط مرکز اطلاعات استنادی دانشگاه لیدن (CWTS) در هلند طراحی شده، یکی از شاخص‌های اصلی پایگاه Scopus است و به ما کمک می‌کند کیفیت مجلات علمی را با درنظر گرفتن زمینه موضوعی آن‌ها ارزیابی کنیم.

در این مقاله که بخشی از محتوای تخصصی سایت «علمی‌نو» در حوزه مفاهیم پژوهشی است، با جزئیات دقیق شاخص SNIP آشنا خواهید شد، تفاوت آن با سایر شاخص‌ها را خواهید شناخت و یاد می‌گیرید چگونه از این معیار برای انتخاب منابع علمی و مجلات مناسب برای انتشار مقاله خود بهره ببرید.

SNIP دقیقاً چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

شاخص SNIP که مخفف عبارت Source Normalized Impact per Paper است، یکی از شاخص‌های معتبر و نوین برای ارزیابی تأثیر علمی مجلات است که توسط مرکز علم‌سنجی دانشگاه لیدن هلند (CWTS) توسعه یافته و در پایگاه Scopus به کار می‌رود. هدف اصلی این شاخص، مقایسه عادلانه‌تر مجلات از رشته‌های مختلف علمی با درنظر گرفتن نرخ استناد معمول در هر حوزه موضوعی است.

تعریف دقیق SNIP

SNIP میزان استنادهایی را که مقالات منتشرشده در یک مجله دریافت کرده‌اند، در مقایسه با «میانگین احتمال استناد در زمینه علمی مرتبط» بررسی می‌کند. در واقع، SNIP سعی دارد تفاوت نرخ استناد در رشته‌های مختلف را نرمال‌سازی کرده و ارزیابی دقیق‌تری از تأثیر علمی مجلات ارائه دهد.

فرمول کلی محاسبه SNIP:

 Impact per Publication (IPP):

این بخش میانگین تعداد استنادهایی است که مقالات منتشرشده در یک مجله خاص، در طی یک بازه زمانی مشخص (معمولاً ۳ سال) دریافت کرده‌اند. مشابه همان چیزی است که در محاسبه ایمپکت فاکتور هم استفاده می‌شود.

 RDCP (Potential for Citation):

نشان‌دهنده پتانسیل استناددهی در حوزه علمی مرتبط است. به زبان ساده، این عدد نشان می‌دهد که در حوزه تخصصی یک مجله، به طور میانگین چقدر استناد انجام می‌شود. رشته‌هایی مثل زیست‌شناسی یا پزشکی، نرخ استناد بالاتری دارند نسبت به رشته‌هایی مثل ریاضیات یا علوم انسانی.

چرا SNIP مفید است؟

SNIP با نرمال‌سازی استنادها، امکان مقایسه مجلات از رشته‌های متفاوت را فراهم می‌کند. به‌طور مثال، اگر دو مجله از دو حوزه کاملاً متفاوت مثل مهندسی و روان‌شناسی را با هم مقایسه کنید، شاخص SNIP این تفاوت‌های ساختاری را در نظر می‌گیرد و رتبه‌بندی عادلانه‌تری ارائه می‌دهد.

تفاوت SNIP با Impact Factor و SJR

در دنیای علم‌سنجی و ارزیابی مجلات علمی، شاخص‌های متنوعی برای سنجش تأثیر علمی یک مجله وجود دارد. سه شاخص پرکاربرد در این حوزه عبارت‌اند از: SNIP، Impact Factor و SJR. در ادامه به تفاوت‌های کلیدی میان این سه شاخص می‌پردازیم:

۱. تفاوت در پایگاه داده‌ میزبان

SNIP و SJR هر دو از داده‌های پایگاه اسکوپوس استفاده می‌کنند، اما توسط نهادهای متفاوتی توسعه یافته‌اند.

۲. تفاوت در ماهیت و هدف

SNIP بر نرخ استناد نرمال‌شده تمرکز دارد، در حالی که SJR بر کیفیت و وزن استنادها تأکید می‌کند و IF صرفاً میانگین کمی استناد را ارائه می‌دهد.

۳. نحوه محاسبه و زمان‌بندی

• IF فقط استنادهای ۲ سال گذشته را بررسی می‌کند.

• SNIP معمولاً بازه‌ی ۳ ساله را در نظر می‌گیرد و تأثیر حوزه علمی را نیز لحاظ می‌کند.

• SJR استنادهای ۳ ساله را با وزن‌دهی به کیفیت منبع در نظر می‌گیرد.

۴. تفاوت در امکان مقایسه بین رشته‌ای

به همین دلیل، SNIP برای مقایسه مجلات از حوزه‌های متفاوت (مثلاً پزشکی و جامعه‌شناسی) مناسب‌تر است.

در نتیجه

اگرچه هر سه شاخص اطلاعات مهمی در مورد تأثیر علمی مجلات ارائه می‌دهند، اما کاربرد آن‌ها متفاوت است:

• Impact Factor برای مجلات خاص و شناخته‌شده، همچنان رایج‌ترین شاخص است.

• SNIP بهترین ابزار برای مقایسه منصفانه مجلات در رشته‌های مختلف است.

• SJR برای پژوهشگرانی مفید است که به دنبال سنجش کیفیت استنادها و ساختار شبکه استنادی هستند.

مزایا و محدودیت‌های شاخص SNIP

شاخص SNIP یکی از ابزارهای نوین در ارزیابی تأثیر علمی مجلات است که توسط پایگاه داده Scopus و مرکز CWTS در دانشگاه لایدن توسعه یافته است. این شاخص با هدف نرمال‌سازی نرخ استنادها بر اساس ویژگی‌های رشته‌ای طراحی شده تا مقایسه‌ای واقع‌بینانه‌تر و منصفانه‌تر میان مجلات علمی از حوزه‌های مختلف فراهم کند. در ادامه به مزایا و محدودیت‌های این شاخص می‌پردازیم:

 مزایای شاخص SNIP

۱. نرمال‌سازی نرخ استناد بر اساس رشته

یکی از بزرگ‌ترین مزایای SNIP این است که میزان استناد دریافتی هر مقاله را با متوسط استناد در همان حوزه موضوعی مقایسه می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود مجلات رشته‌هایی با نرخ استناد پایین (مانند علوم انسانی یا مهندسی) نسبت به رشته‌هایی با نرخ استناد بالا (مثل زیست‌شناسی یا پزشکی) مورد ارزیابی منصفانه‌تری قرار بگیرند.

۲. قابلیت مقایسه بین‌رشته‌ای

برخلاف شاخص Impact Factor، که امکان مقایسه بین مجلات از حوزه‌های مختلف را ندارد، SNIP اجازه می‌دهد مقایسه علمی میان مجلات از رشته‌های مختلف صورت گیرد؛ امکانی ارزشمند برای پژوهشگران چندرشته‌ای و سیاست‌گذاران علمی.

۳. پوشش وسیع‌تر مجلات

به دلیل استفاده از پایگاه داده Scopus، که پوشش مجلات آن نسبت به Web of Science گسترده‌تر است، شاخص SNIP بر روی مجموعه بزرگ‌تری از مجلات اعمال می‌شود. این ویژگی به ویژه برای پژوهشگران کشورهای در حال توسعه یا رشته‌های خاص که مجلاتشان در WoS نمایه نیست، اهمیت دارد.

۴. پایه محاسباتی شفاف و قابل‌دفاع

الگوریتم SNIP بر پایه‌ی تحلیل‌های آماری دقیق از نرخ استناد و حجم مقالات در هر حوزه علمی توسعه یافته است و توسط نهادهای معتبر بین‌المللی (مانند CWTS لایدن) پشتیبانی می‌شود.

 محدودیت‌های شاخص SNIP

۱. درک پیچیده‌تر نسبت به Impact Factor

فرمول محاسبه SNIP برای بسیاری از پژوهشگران به سادگی مفهوم Impact Factor نیست و نیاز به توضیح فنی دارد. این موضوع ممکن است منجر به سوءبرداشت یا کم‌توجهی به SNIP شود.

۲. وابستگی به پوشش Scopus

با وجود گستردگی Scopus، برخی مجلات معتبر (مانند برخی مجلات پزشکی یا علوم پایه که تنها در Web of Science نمایه شده‌اند) در این پایگاه وجود ندارند. بنابراین SNIP برای همه مجلات قابل محاسبه نیست و محدود به دامنه Scopus است.

۳. عدم توجه به کیفیت استنادها

SNIP فقط تعداد استنادها را نرمال می‌کند، اما وزن یا کیفیت منابع استنادکننده را در نظر نمی‌گیرد. این در حالی است که شاخص SJR، با استفاده از الگوریتم‌های شبیه PageRank، به کیفیت استنادها نیز اهمیت می‌دهد.

۴. بروزرسانی سالانه

SNIP فقط سالی یک‌بار منتشر می‌شود و نمی‌تواند اطلاعات لحظه‌ای یا کوتاه‌مدت را برای تحلیل ارائه دهد، در حالی که ابزارهایی مانند Altmetrics یا حتی برخی گزارش‌های داخلی مجلات، به‌روزتر هستند.

چطور SNIP مجلات را در Scopus بررسی کنیم؟

برای بررسی SNIP مجلات در Scopus، مراحل زیر را دنبال کنید:

1. وارد سایت Scopus شوید.

2. از بخش "Sources" (منابع)، نام مجله مورد نظر را جستجو کنید.

3. پس از انتخاب مجله، به بخش مشخصات آن بروید؛ در این صفحه، شاخص‌های مختلف از جمله SNIP، SJR و CiteScore را مشاهده خواهید کرد.

4. مقدار SNIP معمولاً در جدول سالانه شاخص‌ها نمایش داده می‌شود و قابل مقایسه با سال‌های قبل است.

نکاتی برای دانشجویان و پژوهشگران در استفاده از SNIP

1. مقایسه بین‌رشته‌ای را جدی بگیرید: از آن‌جایی که SNIP تأثیرات رشته‌ای را در نظر می‌گیرد، برای مقایسه مجلات در رشته‌های مختلف، انتخابی دقیق‌تر از ضریب تأثیر (Impact Factor) است. دانشجویان باید هنگام انتخاب مجله، به SNIP به عنوان یک معیار مقایسه‌ای بین‌رشته‌ای توجه ویژه داشته باشند.

2. به SNIP سال‌های مختلف دقت کنید: روند تغییر SNIP یک مجله در طی چند سال، می‌تواند نشانه‌ای از ثبات یا افت کیفیت آن باشد. پژوهشگران بهتر است به جای تکیه بر یک سال، وضعیت کلی مجله را بررسی کنند.

3. ترکیب SNIP با سایر شاخص‌ها: SNIP به‌تنهایی کافی نیست. استفاده از آن در کنار شاخص‌هایی مانند SJR و CiteScore درک جامع‌تری از کیفیت و نفوذ علمی مجله فراهم می‌کند.

4. تناسب SNIP با هدف پژوهشی شما: همیشه مجلات با SNIP بالاتر، مناسب‌تر نیستند. برخی پروژه‌های تخصصی یا موضوعات نوظهور ممکن است در مجلات با SNIP متوسط اما جامعه مخاطب دقیق‌تری منتشر شوند.

شما آیا با شاخص SNIP و یا نحوه ارزیابی آن آگاهی داشتید؟! نظر خود را با ما به اشتراک بگذارید.