آیین‌نامه انتخاب دانشجوی پژوهشگر برتر آموزش پزشکی ۱۴۰۴

انتخاب دانشجوی پژوهشگر برتر آموزش پزشکی فرصتی برای شناسایی و تقدیر از دانشجویان فعال در زمینه پژوهش‌های آموزشی و ایجاد انگیزه برای ارتقای فعالیت‌های علمی در محیط دانشگاه است. طبق آیین‌نامه (شیوه‌نامه) انتخاب پژوهشگر برتر آموزش پزشکی، هدف اصلی این برنامه ارج‌نهادن به پژوهش در حوزه آموزش علوم پزشکی و تشویق دانشجویان پژوهشگر است.

در این آیین‌نامه دانشجوی برتر به فردی اطلاق می‌شود که در مقطع تحصیلی مربوط، بیشترین امتیاز کل را بر اساس معیارهای تعیین شده کسب کند. اهمیت این جایزه در رشد علمی دانشجویان در این است که آنان را به انجام فعالیت‌های پژوهشی، مشارکت در پروژه‌ها و حضور در همایش‌ها ترغیب کرده و سرمایه‌گذاری روی توانمندی‌های علمی نسل جوان را تضمین می‌کند.

مفاهیم و تعاریف کلیدی

در این بخش، برخی تعاریف محوری آیین‌نامه تشریح می‌شود. پژوهشگر برتر به دانشجویی گفته می‌شود که با کسب بالاترین امتیاز در مقطع تحصیلی مربوط، بعنوان برترین پژوهشگر آن مقطع انتخاب شود​. اصطلاح «پژوهش در آموزش» به تمامی فعالیت‌های پژوهشی انجام شده در حوزه‌های مرتبط با آموزش پزشکی اشاره دارد​. فعالیت‌های علمی دانشجویی، به فعالیت‌های داوطلبانه دانشجویان با اهداف علمی و تخصصی گفته می‌شود که به ترویج فضای علمی و توانمندسازی مهارت‌های پژوهشی آنها منجر می‌شود​. همچنین فعالیت‌های اجرایی دانشجویی، به مشارکت‌های داوطلبانه دانشجویان در توسعه، نوآوری و پژوهش در آموزش پزشکی در قالب نهادهای رسمی یا غیررسمی گفته می‌شود​.

ضوابط شرکت در فراخوان

طبق ماده ۲ آیین‌نامه، شرایط اصلی واجدین شرایط برای شرکت در فراخوان عبارتند از:

• وضعیت تحصیلی متقاضی: متقاضی باید در زمان اعلام فراخوان، دانشجوی یکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی مصوب کشور باشد یا از تاریخ فارغ‌التحصیلی او بیش از یک سال نگذشته باشد​. برای اثبات این موضوع، ارائه گواهی اشتغال به تحصیل یا گواهی فارغ‌التحصیلی از معاونت آموزشی دانشگاه الزامی است​.

• محدودیت مقطع: متقاضی نباید دانشجوی مقاطع دکتری تخصصی (PhD) آموزش پزشکی، فناوری آموزشی یا یادگیری الکترونیکی در آموزش پزشکی باشد​. این بند جلوگیری از شرکت دانشجویان مقاطع تخصصی آموزشی در دوره‌های تخصصی بالینی است.

• امتیازات و حد نصاب: برای شرکت در این فراخوان هر دانشجو باید در مقطع تحصیلی خود حداقل ۴۰ امتیاز از مجموع امتیازات قابل کسب در آیین‌نامه را کسب کرده باشد. این شرط تضمین می‌کند که فقط دانشجویان فعال و واجد شرایط شرکت کنند.

• شرکت در دوره‌های هم‌زمان: چنانچه دانشجو همزمان در دو مقطع تحصیلی اشتغال داشته باشد (مثلاً کارشناسی و ارشد همزمان)، مقطع تحصیلی بالاتر ملاک محسوب می‌شود​. برای مثال، اگر دانشجویی همزمان در مقطع پزشکی حرفه‌ای و کارشناسی ارشد آموزش پزشکی باشد، تنها در فراخوان مقطع دکترای حرفه‌ای (پزشکی) امکان شرکت دارد.

• شرکت مجدد فارغ‌التحصیلان برتر: دانشجویانی که در دوره‌های گذشته عنوان پژوهشگر برتر را کسب کرده‌اند، می‌توانند مجدداً در فراخوان شرکت کنند، اما امتیازات آنها با رعایت بند مربوط به «امتیازات جشنواره‌ای که برنده شده‌اند» محاسبه می‌شود​. به عبارت دیگر، اگر دانشجویی در سال‌های قبل برتر شده باشد، در فراخوان جدید امتیازاتش بدون احتساب امتیاز جشنواره‌ای که پیش‌تر در آن نفر اول شده است بررسی می‌گردد.

تعداد جوایز و دسته‌بندی مقاطع

طبق ماده ۳ آیین‌نامه، در هر مقطع تحصیلی حداکثر یک نفر به عنوان پژوهشگر برتر انتخاب می‌شود​. مقاطع تحصیلی مورد نظر عبارتند از: کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکترای حرفه‌ای (پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی) و دکتری تخصصی (PhD) یا دستیاری. بنابراین، در مجموع چهار نفر برتر در چهار دسته اعلام خواهند شد​. ملاک انتخاب در هر مقطع کسب بالاترین امتیاز مجموع بر اساس جدول امتیازات ماده ۴ آیین‌نامه است​. بدیهی است در صورت کسب امتیاز مساوی در نفرات اول و دوم، بنا به نظر کمیته ارزیابی نفر دوم شانس تقدیر ویژه نیز دارد​.

معیارهای امتیازدهی در بخش‌های مختلف

شیوه‌نامه دانشجوی پژوهشگر برتر شامل چند بخش امتیازدهی است که مجموع امتیازات هر بخش ملاک ارزیابی قرار می‌گیرد. حداکثر امتیاز قابل کسب در هر بخش در جدول شماره ۱ آیین‌نامه مشخص شده است​. به طور خلاصه، حداکثر امتیازات هر حوزه عبارتند از: انتشار مقاله (حداقل ۱۰ امتیاز)، طرح تحقیقاتی (حداکثر ۱۵)، ارائه مقاله در همایش‌ها (حداکثر ۲۰)، شرکت در جشنواره‌های آموزشی (حداکثر ۲۰)، تألیف و ترجمه کتاب (حداکثر ۱۵)، فعالیت‌های علمی دانشجویی (حداکثر ۳۰) و فعالیت‌های اجرایی دانشجویی (حداکثر ۱۰)​. جزئیات محاسبه امتیازات در هر بخش به شرح زیر است:

انتشار مقالات علمی

• نحوه امتیازدهی: امتیاز مقالات بر اساس نمایه (ایندکس) انتشار و مرتبه نویسندگی تعیین می‌شود. جدول ۲ آیین‌نامه نشان می‌دهد هر مقاله در نمایه‌های معتبر امتیاز مشخصی دارد (به عنوان مثال ISI/Web of Science با امتیاز پایه ۲۵ به علاوه ۲ برابر ضریب تأثیر مجله (IF)، PubMed با امتیاز ۲۵، Scopus با ۱۵ و نمایه‌های بین‌المللی دیگر مانند DOAJ، ISC و … با ۱۰ امتیاز).

• ضریب همکاری: اگر مقاله دارای همکاری با دانشگاه‌های داخلی باشد، امتیاز آن ۱/۲۵ برابر و در صورت همکاری با دانشگاه‌های خارجی ۱/۵ برابر محاسبه می‌شود​. همچنین استفاده از وابستگی «کمیته دانشجویی توسعه آموزش علوم پزشکی» در مقاله ۱/۲ برابر امتیاز را افزایش می‌دهد.

• نحوه تقسیم امتیازات: در ارزیابی، امتیازات بر اساس ترتیب نویسندگان به صورت پلکانی توزیع می‌شود (به طور مثال نویسنده اول بیشترین سهم، دوم سهم کمتر و …) و امتیاز نویسنده مسئول معادل نویسنده اول در نظر گرفته می‌شود​. لازم به ذکر است امتیاز مقالات کاربردی، مروری و بخش‌های مختلف مقاله نیز مدنظر قرار گرفته است (به طور نمونه مقاله اصلی/مروری امتیاز ۲ و مقالات کوتاه مانند گزارش موردی امتیاز ۰/۵ تا ۱).

• موارد لازم: تنها مقالاتی ارزیابی می‌شوند که نام دانشجو در میان نویسندگان باشد​. برای اختصاص امتیاز، ارائه لینک یا صفحه اول مقاله (برای مقالات منتشرشده) و گواهی پذیرش (برای مقالات در نوبت چاپ) الزامی است. حداکثر یک مقاله پذیرش‌شده (In-Press) قابل ارائه است.

طرح‌های تحقیقاتی

• نحوه امتیازدهی: در این بخش، دانشجو باید در یکی از طرح‌های پژوهشی مصوب دانشگاه (یا مشترک با سایر سازمان‌ها) به عنوان مجری یا همکار ثبت شده باشد. امتیازات بر اساس مشارکت دانشجو در طرح تعیین می‌شود: مجری طرح‌های تحقیقاتی ۵ امتیاز (طرح پایان یافته) و ۳ امتیاز (طرح مصوب)، همکار طرح‌های تحقیقاتی ۳ و ۲ امتیاز، و برای طرح‌های مشترک با دیگر سازمان‌ها ۷ امتیاز (مجری) و ۵ امتیاز (همکار) در طرح‌های خاتمه یافته به ترتیب ۵ و ۳ امتیاز​.

• شرایط خاص: در صورتی که طرح مربوطه «پایان‌نامه دانشجویی» باشد، دو امتیاز اضافی به مجری و هر یک از همکاران آن تعلق می‌گیرد​. این امتیاز به دلیل اهمیت فعالیت‌های پژوهشی در قالب پایان‌نامه‌های دانشجویی به جدول افزوده شده است.

ارائه خلاصه مقاله در همایش‌ها

• سطح همایش: امتیاز ارائه مقاله در همایش‌های علمی-آموزشی بر اساس سطح برگزاری تعیین می‌شود. ارائه پوستر در همایش ملی ۱/۵ امتیاز، سخنرانی در همایش ملی ۳ امتیاز، ارائه پوستر در همایش بین‌المللی ۳ امتیاز و سخنرانی در همایش بین‌المللی ۶ امتیاز دارد​.

• شرایط افزودنی: اگر چکیده (Abstract) ارائه شده در مجموعه مقالات (Proceedings) همایش در پایگاه‌های Scopus یا ISI نمایه شده باشد، دو امتیاز به امتیاز فوق افزوده می‌شود​. همچنین، کسب عنوان بهترین مقاله یا سخنرانی برگزیده در همایش‌های ملی ۲ امتیاز و در همایش‌های بین‌المللی ۴ امتیاز تشویقی در پی دارد.

• نحوه تخصیص امتیاز: فقط ارائه دهنده (دانشجوی ارائه‌کننده) امتیاز کامل را دریافت می‌کند و سایر همکاران مربوطه نصف امتیاز دریافت می‌کنند​. ارائه بیش از دو مقاله در هر همایش تنها به دو مقاله اول امتیاز تعلق می‌گیرد. ارائه مدارک معتبر شامل گواهی ارائه و خلاصه مقاله چاپ‌شده در دفترچه همایش الزامی است.

جشنواره‌های آموزشی (شهید مطهری و ایده‌های نوآورانه)

دانشجویان می‌توانند در جشنواره‌های ملی مرتبط با آموزش پزشکی نیز شرکت کنند. در صورت کسب رتبه در جشنواره شهید مطهری یا جشنواره ایده‌های نوآورانه آموزشی، امتیاز مربوطه به دانشجویی تعلق می‌گیرد که نامش در جدول همکاران یا مجریان فرآیند جشنواره ذکر شده باشد​. به عنوان مثال، اگر یک فرآیند آموزشی برگزیده کشوری شود، تنها امتیازِ بخش «ملی» آن جشنواره به دانشجویان مشارکت‌کننده تعلق می‌گیرد​. جزئیات امتیازات هر بخش از جشنواره‌ها در جداول مکمل آیین‌نامه ذکر شده است.

تألیف و ترجمه کتاب‌های علمی

چنانچه دانشجو در تألیف، ترجمه یا گردآوری کتاب‌های مرتبط با آموزش پزشکی مشارکت داشته باشد و نام او در بخش نویسندگان کتاب قید شده باشد، امتیاز به شرح زیر است: تألیف یک کتاب ۸ امتیاز و ترجمه یا گردآوری کتاب ۴ امتیاز​. البته کتاب باید در حوزه آموزش پزشکی منتشر شده باشد تا امتیاز تعلق بگیرد. انتشار بیش از یک کتاب در هر بخش نیز فقط تا سقف‌های تعیین‌شده در جدول شماره ۱ آیین‌نامه قابل احتساب است.

فعالیت‌های علمی-اجرایی دانشجویی در حوزه آموزش

برای ارزیابی مشارکت‌های داوطلبانه دانشجویان در کمیته‌ها و رویدادهای آموزشی-پژوهشی، جداول امتیازدهی تعیین شده است به طور خلاصه، این فعالیت‌ها شامل عضویت و مسئولیت در کمیته‌های توسعه آموزش پزشکی در سطوح ملی، منطقه‌ای و دانشگاهی، نقش‌های علمی و اجرایی در کارگاه‌ها و کنگره‌ها، داوری مقالات و پروپوزال‌های آموزشی و منتورینگ است. برای مثال، دبیر کمیته مرکزی دانشجویی توسعه آموزش وزارت بهداشت سالانه ۱۵ امتیاز و عضویت در آن ۱۰ امتیاز دارد. اعضای کمیته‌های دانشگاهی امتیاز کمتر دریافت می‌کنند (۵ امتیاز به ازای هر سال مسئولیت دبیر دانشگاهی و ۳ امتیاز برای عضویت).
همچنین، داوری هر مقاله در نشریه معتبر داخلی آموزش پزشکی یک امتیاز، داوری مقاله در نشریه بین‌المللی ۲ امتیاز و داوری پروپوزال‌های پژوهشی هر پروپوزال ۰/۵ امتیاز به همراه دارد​. شرکت در اجرای کارگاه یا کنگره مرتبط امتیازهایی از ۱ تا ۷ را بر اساس سطح (ملی، منطقه، دانشگاه) برای دانشجو فراهم می‌کند. ارائه حکم رسمی مسئولیت یا گواهی معتبر برای کسب این امتیازات لازم است، و مسئولیت‌های ذکر شده تنها در صورتی ارزیابی می‌شوند که حداقل ۶ ماه از زمان ابلاغ آنها گذشته باشد.

فرآیند انتخاب دانشجوی پژوهشگر برتر

پس از اعلام فراخوان سالانه توسط مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی وزارت بهداشت​، دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی موظفند نسبت به اطلاع‌رسانی داخلی، جمع‌آوری رزومه متقاضیان و تأیید مستندات ارسالی اقدام کنند. هر دانشکده در مهلت مشخص، اسامی و مدارک داوطلبان خود را به مرکز مطالعات وزارت ارسال می‌کند. سپس کمیته ارزیابی ملی متشکل از پنج کارشناس صاحب‌نظر به بررسی مدارک می‌پردازد​.

این کمیته بر اساس جدول امتیازدهی و مقایسه امتیازات کل داوطلبان در هر مقطع، نفر برتر را انتخاب می‌کند. دانشجویان برتر معرفی‌شده به عنوان برگزیدگان هر سال، در همایش ملی آموزش علوم پزشکی همان دوره مورد تقدیر قرار می‌گیرند​. شایان ذکر است که هر دانشکده همچنین می‌تواند در سطح دانشگاهی و در چارچوب جشنواره درون‌دانشگاهی آموزش، دانشجویان برتر خود را تجلیل کند.

جمع‌بندی و توصیه‌ها

آیین‌نامه انتخاب دانشجوی پژوهشگر برتر آموزش پزشکی سال ۱۴۰۴ با هدف ارتقای پژوهش و تشویق دانشجویان به فعالیت‌های علمی تدوین شده است. آگاهی دقیق از تعاریف، شرایط شرکت، دسته‌بندی‌ها، معیارهای امتیازدهی و فرآیند انتخاب در موفقیت داوطلبان نقش اساسی دارد. در سال ۱۴۰۴، این آیین‌نامه که آخرین نسخه آن در آذرماه ۱۴۰۱ تدوین شده است، ملاک ارزیابی دانشجویان محسوب می‌شود​.

به دانشجویان علاقه‌مند توصیه می‌شود از هم‌اکنون برنامه‌ریزی دقیقی برای کسب امتیازات تعریف‌شده داشته باشند: با عضویت در فعالیت‌های پژوهشی آموزشی، نگارش مقالات مرتبط، شرکت در همایش‌ها و جشنواره‌های علمی و ایفای نقش در تشکل‌های دانشجویی می‌توانند امتیاز خود را به حداکثر برسانند. جمع‌بندی تمامی موارد فوق، بدون نیاز به مراجعه به منابع دیگر، تصویری جامع از آیین‌نامه پژوهشگر برتر آموزش پزشکی ۱۴۰۴ به دست می‌دهد و دانشجو را برای شرکت هدفمند در این فراخوان آماده می‌کند.