مسئله پژوهش (Research Problem) | نقطه آغاز هر تحقیق علمی

مسئله پژوهش (Research Problem) پرسش یا چالشی علمی است که پژوهشگر تلاش می‌کند در طول تحقیق به آن پاسخ دهد. این مسئله باید مشخص، دقیق، قابل بررسی و مرتبط با خلأهای موجود در مطالعات پژوهش باشد. مسئله پژوهش نقطه شروع طراحی فرضیه، انتخاب روش تحقیق و مسیر پژوهشی است.

تعریف و مفهوم کلی مسئله پژوهش

مسئله پژوهش به یک پرسش، چالش، یا خلأ علمی مشخص اشاره دارد که نیازمند بررسی، تحلیل و پاسخ‌گویی از طریق فرایند تحقیقاتی است. این مسئله، هسته مرکزی هر پژوهش را تشکیل می‌دهد و کلیه اهداف، روش‌ها و نتایج تحقیق بر پایه آن استوار می‌گردند.
در واقع، بدون تعریف دقیق مسئله پژوهش، هیچ پژوهشی نمی‌تواند مسیر صحیحی را طی کند یا نتایج معتبری به‌دست آورد.

معادل انگلیسی مسئله یا مشکل پژوهشی

واژه انگلیسی این مفهوم پژوهشی Research Problem است که در متون علمی نیز به کار می‌رود.

تعریف کوتاه این مفهوم پژوهشی

مسئله پژوهش، سوال یا مشکلی واقعی و علمی است که پژوهشگر قصد دارد از طریق پژوهش به آن پاسخ دهد یا راه‌حلی برای آن ارائه کند.

تاریخچه و سیر تحول مفهوم مسئله پژوهشی

ایده تمرکز بر یک «پرسش» یا «مسئله» به عنوان محرک پژوهش، به زمان ارسطو بازمی‌گردد؛ اما در قرن بیستم با ظهور روش علمی و ساختارمند، مفهوم «Research Problem» به عنوان نخستین گام هر تحقیق علمی تثبیت شد. در آثار جان دیویی (John Dewey) و کارل پوپر (Karl Popper)، تاکید بر ضرورت طرح پرسش دقیق و آزمون‌پذیر به عنوان مبنای هر تحقیق علمی مشاهده می‌شود.

اهمیت بیان مساله پژوهش

داشتن یک موضوع جالب مبنای کافی برای تحقیقات دانشگاهی نیست. بدون یک مسئله تحقیق خوب تعریف شده ، به احتمال زیاد شما با یک پروژه غیرقابل کنترل روبرو خواهید شد یا ممکن است شما در نهایت تکرار آنچه دیگران قبلاً گفته‌اند، یا بدون هدف و توجیهی پژوهش انجام دهید. برای انجام تحقیقاتی که به بینش های جدید و مرتبط کمک می‌کند ، به یک مشکل واضح نیاز دارید.
به طور خلاصه مسئله هر پژوهش اهمیت ویژه‌ای در موارد زیر دارد: 

• راهنمای مسیر تحقیق: مشخص می‌کند چه چیزی باید بررسی شود.
• مبنای طراحی پرسش تحقیق، فرضیه و روش‌شناسی
• برقراری انسجام بین بخش‌های مختلف پژوهش
• افزایش اعتبار پژوهش در فرآیند داوری علمی
• کمک به حل مسائل واقعی جوامع، صنعت، سلامت و آموزش

اگر شما در حال برنامه‌ریزی پایان نامه خود ، شروع یک مقاله تحقیقاتی، در حال یادگیری پژوهش یا نوشتن یک پروپوزال پژوهشی هستید، مسئله پژوهش اولین قدم برای دانستن این است که  دقیقاً چه کاری انجام می‌دهید و چرا.

انواع بیان مسئله در یک پژوهش

به طور خلاصه، بیان مساله شامل ۵ نوع اصلی است: 

• نظری (Theoretical Problem): پرسش‌هایی که با هدف توسعه نظریه‌ها مطرح می‌شوند.
• کاربردی (Practical Problem): حل مشکلات واقعی و عینی در جامعه یا صنعت.
• توصیفی (Descriptive Problem): بررسی چیستی و ویژگی‌های پدیده‌ها.
• علّی (Causal Problem): بررسی روابط علت و معلولی بین متغیرها.
• مقایسه‌ای (Comparative Problem): مقایسه وضعیت‌ها، گروه‌ها یا روش‌ها.

همانطور که در مورد موضوع پژوهش خود می‌خوانید ، به دنبال جنبه های تحت تأثیر یا زمینه های نگرانی، درگیری یا بحث و گفتگو باشید. هدف شما این است که شکافی را پیدا کنید که پروژه تحقیقاتی شما بتواند آن را پر کند. در ادامه دو نمونه از مسائل مهم پژوهشی را مورد بررسی قرار دادیم: 

بیان مساله کاربردی در پژوهش

اگر در حال انجام تحقیقات کاربردی هستید، می‌توانید با خواندن گزارش‌ها، پیگیری تحقیقات قبلی یا صحبت با افرادی که در زمینه یا سازمان مربوطه کار می‌کنند، مشکلی را شناسایی کنید. در این نوع طرح مساله پژوهشی ممکن است به دنبال موارد زیر باشید:

• مسائل مربوط به عملکرد یا کارآیی
• فرآیندی که می‌تواند بهبود یابد.
• زمینه‌های نگرانی در بین پزشکان
• مشکلاتی که گروه‌های خاصی از مردم با آن روبرو هستند.

نمونه مسائل کاربردی پژوهشی

• برخلاف سایر کشورها، مشارکت رای‌دهندگان در انگلستان در حال کاهش است.
• استفاده از داروی X باعث کاهش فشار خون در بیماران دیابتی می‌شود.

بیان مساله نظری در پژوهش

اگر در حال انجام تحقیقات نظری هستید، می‌توانید با خواندن تحقیقات موجود، تئوری و بحث در مورد موضوع خود، یک مساله پژوهشی را شناسایی کنید تا شکافی را در آنچه در حال حاضر در مورد آن شناخته شده است پیدا کنید. در این نوع، ممکن است شما به دنبال موارد زیر باشید:

• پدیده یا زمینه ای که از نزدیک مورد مطالعه قرار نگرفته است.
• تضاد بین دو یا چند دیدگاه
• وضعیت یا رابطه ای که به خوبی درک نشده است.
• یک سوال نگران کننده که هنوز برطرف نشده است.

نمونه مسئله نظری پژوهشی

• تأثیر کمبود ویتامین D طولانی مدت بر سلامت قلبی عروقی به خوبی درک نشده است.
• رابطه بین سبک یادگیری و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان مبهم باقی مانده است.

چالش‌های رایج در انتخاب و تعریف مسئله پژوهش

اما پژوهشگران تازه‌کار و حتی افرادی که سال‌ها در زمینه پژوهش کار کرده‌اند همچنان در تعریف مسئله پژوهش دچار مشکل هستند. بیشترین مشکلاتی که پژوهشگران با آن در بیان مساله پژوهش روبه‌رو هستند،‌ موارد زیر است: 

• ابهام یا کلی‌گویی در صورت‌بندی مسئله
• انتخاب موضوعات تکراری و فاقد نوآوری
• نبود مطالعات کافی برای شناسایی خلأ علمی
• عدم تطابق مسئله با روش تحقیق انتخابی
• ضعف در عملیاتی کردن مسئله و تبدیل آن به پرسش یا فرضیه

به نظر شما، مهم‌ترین ویژگی یک مسئله پژوهشی خوب چیست؟ آیا تاکنون در تعریف مسئله پژوهش دچار چالش شده‌اید؟ تجربیات خود را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید.